قلعه حیدرآباد خاش

شهرستان خاش به واسطه وجود قلعه های متعدد به شهر قلعه ها شهرت دارد و قلعه زیبا و تاریخی حیدرآباد با دیدنی های متنوع یکی از ظرفیت های مهم گردشگری خاش است. قلعه های حیدرآباد، ایرندگان، کمال آباد و برجک قدیمی بلو نشان از قدمت و تاریخ پر فراز و نشیب شهرستان خاش سیستان و بلوچستان دارد.
این قلعه درسال ۱۹۲۰ میلادی (۱۲۹۹هجری شمسی) همزمان با اواخر دوره قاجار توسط شخصی به نام عیدوخان ساخته شد و تا سال ۱۳۰۷ هجری شمسی به عنوان محل سکونت همین شخص و خانواده اش مورد بهره برداری قرار گرفت. همچنین نیروهای انگلیسی به سرپرستی ژنرال دایر که در سال 1295 به بهانه همکاری سرداران بلوچ با قوای آلمانی به بلوچستان حمله کردند مدتی از این قلعه به عنوان محل نگهداری آذوقه و مهمات استفاده می‌کردند.
عمده مصالح به کار رفته در قلعه شامل خشت خام و کاهگل بوده و دارای برجها و طاقهای هلالی زیبایی است که از سوی سازمان میراث فرهنگی مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.
نقشه اصلی قلعه حیدرآباد به صورت مستطیل بوده که با اضافه شدن چند اتاق و دیوار در قسمت جنوب شرقی آن نقشه به بنایی ذوزنقه ای شکل تبدیل شده است.
در ساخت و تکمیل این بنا از تزئینات معماری خاصی بهره گرفته نشده لذا تنها تزئینات کنگره ای شکل نیم دایره ای متمایل به بیضی و تیرکشهای تعبیه شده در قسمت فوقانی حصار خارجی و تزئینات کادربندی اتاقک های نگهبانی بالای سردر ورودیها و همچنین خشت چینی نیم دایره ای، قوس سردر ورودی اتاق هشت ضلع غربی حیاط مرکزی بخش سوم قلعه و تزئینات کاربردی آن از عناصر تزئین معماری این اثر است.
پس از اینکه قلعه به صورت نیمه مخروبه رها شد، سازمان میراث فرهنگی استان سیستان و بلوچستان اقدام به مرمت و بازسازی آن کرد و این قلعه درسال 1380 به ثبت ملی رسید. هم اینک بخشی از این قلعه به عنوان پاسگاه انتظامی حفاظت آثار تاریخی استفاده می‌شود.
علاوه بر مرمت هایی که تاکنون بر روی این قلعه انجام شده است (مرمت و زیباسازی حیاط، ایوان، دیوارها و سردر قلعه در این مرحله به انجام رسید و مرحله دوم شامل مرمت اتاقها و حیاط دوم نیز با اعتبار 150 میلیون ریال آغاز شده است)، مسئولین شهرستان خاش بر آنند که بر حفظ و احیای این اثر مهم بکوشند و کاربری های جدیدی برای آن ایجاد کنند. از جمله طرح هایی که از طرف کارشناسان مطرح شده است، ایجاد بازارچه صنایع دستی، ایجاد کارگاه صنایع دستی و واحدهای اقامتی و پذیرایی در قلعه حیدرآباد است. اما تاکنون این امور محقق نشده است.
منبع : zahedan.irib.ir - irna.ir - citypedia.ir - taftanema.ir